„Тагата и грижата носат болести“
(од кинеската медицина, 1050 год. пред Христа)
Болката и болеста се биолошки парафеномени и како такви претставуваат силни предизвици за човекот, неговата вера и неговата наука или неговиот духовно-научен или природно-научен поглед. Од природно-научен аспект, не знаеме како болестите дошле на светот. Најпознатите болести во нашиот век: ракот, туберкулозата, шизофренијата, маниjaчно-депресивната психоза, се познати уште од старите векови, веројатно и многу порано. Вообичаено, нивното настанување се толкувало со мутација на гените под влијание на непознати чинители, како надворешни (космичко зрачење, радикални климатски промени на Земјата и т.н.), така и внатрешни (во внатрешноста на самите хромозоми како носители на гените). Има и оригинални, иако недокажани хипотези за настанувањето на болестите кај човекот, каде што се претпоставува дека човекот во својата прапочетна состојба бил „природно здрав“. Така, според мислењето на еден постар германски психолог и философ, Лудвиг Клагес (1872- 1956), човекот оболува кога го открива духот во себе. Оттогаш настанува непрекинливата војна помеѓу духот и душата, душата и телото – кое во текот на илјадници години човечка праисторија и историја, прогресивно слабее на сметка на духот. На ваквиот поглед за болестите, блиско му е и едното и другото мислење, кое болеста ја смета за израз на компромис помеѓу себичната и алтруистичната природа на човекот.
Историски гледано, од најстарите времиња до Хомеровата Грција, болеста се сметала за казна. Старите Асирци го употребувале зборот „шерту“, кој би требало да означува: лутина на боговите; грев. Личните болести на секој поединец како и епидемиите кои покосувале цели народи, биле сфаќани како казна за сторен грев кој ги налутил боговите. Во она време, со луѓето владееле стравот, потчинетоста и чувството на грешност. Меѓутоа во стара Грција, се забележува реакција на веќе спомнатата идеја за болеста, и во неа преовладува мислата дека болеста е случај и нужност. За настапување на одредена болест не се одговорни ниту сопствената вина, ниту пак е тоа одлука на некое разлутено божество, туку настанувањето на болеста е последица на „нужноста“ на природата. Грчките зборови кои ја означуваат оваа нужност се преведени како судбина, случај или незгода.
Иако уште во Стариот Завет, во прекрасното кажување за праведниот Јов е истакната можноста за страдањето на праведникот, Грците дотолку повеќе го истакнувале страдањето на невиниот и праведниот, како доказ за својата теорија за болестите како нужност и случај на природата. Нивната фина философска психа одела и понатаму, па разликувале болести кои се плод на случајноста и болести кои се последица на нужноста на природата. Затоа што на овие вторите не можеле да влијаат, дотолку повеќе се труделе, и тоа со успех, да ги лекуваат и излечат оние првите, кои биле плод на случајот. Во ваквото лечење на тие болести, ние денес го согледуваме почетокот на развојот на медицината воопшто, па на грчките лекари заедно со таткото на медицината, Хипократ, им оддаваме должна благодарност за целиот понатамошен развој.
Ако бегло го поминеме средниот век во кој медицината делумно била во застој; а преовладувале сфаќањата за болестите како казна, главно под влијание на строгите принципи на Црквата, која парадоксално, повеќе се потпирала на Стариот, отколку на Новиот Завет, па да пристигнеме до новите времиња и денешното сфаќање за болестите, тогаш можеме да кажеме дека денес во медицината се присутни две спротивставени мислења за болестите. Едно е изразито негативно мислење како што веќе спомнав, според кое болестите се просто, несовршеност на човековата природа, но треба да се надеваме дека наскоро ќе дојде време кога науката ќе ги открие причините за сите болести, т.е. ќе располага со лековите за болестите, па од самиот почеток ќе ги спречи, правејќи го така човекот идеално здраво и природно битие. Другото мислење, кое лекарите го прифаќаат, е дека болестите се некој вид на испит или опомена. Секој човек кој е нападнат од некоја болест, особено хронична, која го измачува со години, а поседува храброст да се запраша од каде таа болест го нападнала токму него, мора да се соочи со два можни одговори: Или ќе негира било каква смисла на својата болест и просто, ќе ја смета за апсурд, кој многу често со себе го повлекува паѓањето во очај дури и самоубиството, или сопствената болест ќе ја сфати како испит, Божја опомена и предизвик. Тој ќе се праша: „Што сака од мене оваа болест која со години ме мачи?“ Одговорот може да дојде во еден момент, сам од себе: „Оваа болест бара од мене да одговорам каква смисла има мојот живот на Земјата, воопшто, што досега сум направил од него, а што за самиот себе и за другите. Има ли можеби моја вина во оваа моја болест? Сум сторил ли некој крупен престап, нели му згрешив на ближниот, сторив ли нешто спротивно на сопствената совест, и тоа спротивно на гласот на оваа совест дека треба да постапам поинаку?“
Хипократ еднаш напишал: „Болеста не доаѓа наеднаш, од ведро небо, таа е последица на долга низа мали незнајни грешки против здравјето, кои се надоврзуваат една на друга и растат како грутка снег кога се валка по снежниот покривач, дур еден ден не се сруши врз главата на грешникот.“ Ако се пристапи вака кон болеста, неретко се доживува внатрешна преобразба; човекот сфаќа дека болеста е тука за да го направи потрпелив, со самото тоа позрел, дека болеста е учителка на животот која го исправа неговото дотогашно мислење и однесување, дека таа дури станува извор на ведрина и сила. Тогаш ни станува блиска и најстарата дефиниција за здравјето која потекнува од грчкиот лекар и философ, Алкмеон, (Питагорин ученик од 5 век пред Христа) која вели: „Здравјето е хармонија на спротивставени сили!“
Според убедливото сфаќање на современата психосоматска медицина, физичките болести не би требало да се издвојуваат од човековиот душевно-духовен живот. „Психонеуроимунологијата дава сè повеќе докази дека конвенционалната дихотомија помеѓу физичкото (органско) и менталното (функционално) е лингвистички концептуална, а не инхерентна на природата, како и тоа дека сите случувања и процеси вклучени во етиологијата, патогенезата, симптоматските манифестации и третманот на болестите, се симултано биолошки и психолошки. Подоброто разбирање на врските помеѓу нервниот, ендокриниот и имунолошкиот систем, како и влијанието на психолошките, бихејвиоралните и срединските чинители на овие системи, овозможило не само подобро согледување на мултифакторската природа на практично сите болести, туку и укажало на потребата, како во превенцијата, така и во лечењето, да се користи сето она што може да помогне на било кој начин.“1
Физичката болест влијае на душевната состојба на човекот, и уште повеќе и побитно, врз нашите нездрави состојби, посебно оние кои траат со месеци и години и имаат пресудно влијание врз појавата на некои физички болести. Така, утврдено е дека долготрајната состојба на депресија, страв, омраза или гнев (препознаени или непрепознаени од свеста) и непрекинатата загриженост („Грижата во човечкото срце руши, а добриот збор-развеселува“ – приказни Соломонови), условуваат во тек на пократок или подолг временски период, одредени функционални, потоа и органски промени во нашето тело. Практично сите болести, од ракот до грипот, се психосоматски; долготрајната неповолна душевна ситуација го слабее нашиот одбранбен невроендокринолошки систем и така нè чини ранливи, и помалку отпорни за стварните, непосредни предизвикувачи на болестите, вирусите и бактериите. Процесот на заздравување, особено од некоја хронична, тешка болест, посебно во млади и средни години, многу зависи од нашето повторно воспоставување на психичка рамнотежа која подразбира: волја за оздравување, верба во можноста да се оздрави, надеж за помошта која болниот ја прима од оние на кои им се доверува (тоа не се само лекарите, туку пред сè личности од блиската околина на болниот). Ова го потврдуваат експерименталните и клинички психоневроендокринолошки истражувања за кои реферира Ирида Петковиќ „Најновите резултати сугерираат дека постојат интеракции помеѓу хормоните на епифизата, хипоталамусот и хипофизата, и дека заради зачувувањето на хомеостазата, во одговорот на стресот учествуваат „стресни“ и „антистресни“ хормони. Посебно се интересни трудовите кои сугерираат дека и церебралниот неокортекс, кој претставува свесна органска основа на свесниот психички живот, има влијание врз Т-целуларниот имунитет… Овие влијанија се регистрирани со испитување на ефектот на лезии на спомнатите региони на кортексот врз имунитетот. Тоа ја поткрепува тезата дека психичките чинители, дури и мисловните процеси, можат да модулираат одговор на имунитетот, со што се отвора ново поле на истражување во областа на психоневроендокриноимунологијата. Има и трудови кои говорат за пресудното влијание на психолошките фактори врз текот и исходот на тешките болести. На пример Roud PC испитал девет пациенти кои се излечиле од рак во терминална фаза. Целта на ова истражување бил одговорот како се случило истото. Со нив е водено слободно, неструктурирано интервју. Одговорите на сите девет пациенти биле слични. Сите биле убедени дека постои врска помеѓу нивната психичка состојба и неочекуваниот поволен исход од болеста. Надежта во излекувањето, според нив, била пресудна за истото…
Во откривањето начини за поттикнување надеж во лекувањето, кај секој болен треба да се има предвид општата животна ситуација и околностите, социјално-економската состојба, убедувањата, ставовите, очекувањата, верувањата, вредностите кои ги почитува и кои му даваат смисла на животот на болниот. Познато е тоа дека човекот може да ги совлада и најтешките болести кога е убеден дека има надеж и дека неговата борба има смисла.“
Неосетно се приближивме кон крајот на нашата главна тема: верата и болеста, сега согледувајќи ја подобро улогата на верата во болестите на човекот. Најголем број од нашите болести и страдања поврзани со нив, доаѓаат од самите нас: „Третина, помалку или повеќе, од сите страдања кои личноста, каква што се сметам, мора да ги поднесе, тие се неизбежни. Останатите две третини страдања, се наш сопствен производ; и барем што се однесува до универзумот, се непотребни.“ – пишува Олдос Хаксли.
Среде бројните конфликти од лична природа кои тешко можат да се избегнат, а кои секогаш се потрауматични и поопасни за човековото здравје отколку надворешните трауматски влијанија, ние и самите креираме услови за ослабување на организмот и за појава на болести. Кога веќе еднаш ќе се разболиме од некоја болест, а ниту една болест не доаѓа нагло, без опомена (Видовме што Хипократ мисли за болестите), која не може во текот на неколку недели, ниту пак месеци да се излечи, добро е да се прашаме, отворено и искрено, колку самите сме придонеле, очигледно со погрешниот животен став или однесување кон себе или кон другите, кон појавата и траењето на болеста.
Ништо не постигнуваме во опоравувањето или во процесот на лечење од одредена болест (зашто видовме дека и ракот е излечива болест, но само кога е битно покренат душевно-духовниот темел на личноста!), ако ја обвиниме поблиската или подалечната околина за болеста. Во душевниот живот на ваквиот болен се сменуваат омразата и резигнацијата, за овие психички состојби да преминат во продолжена депресија која понатаму може да ги слабее природните сили за одбрана, на прво место верата, надежта и љубовта и на овој начин да ја зголеми и продолжи агонијата на хроничната болест. Зад депресијата, скриена или манифестна, психотерапевтите и духовниците не препознаваат само скриена агресија кон околината, туку и длабоко потисната вина на болниот, која и откако ќе се препознае, а не се покае за истата, останува да ја притиска целата телесно-душевно-духовна организација на човекот, како каменот на Сизифовите плеќи. Современата длабока психологија, особено денес укажува дека голем број луѓе т.н. скриени самоубијци, кои заради непрепознаената и непрочистена омраза кон себе, (има многу причини заради кои човек со поосетлива совест може да се намрази себе си потполно несвесен за овој факт) со години се убиваат: со алкохол, дрога, пушење и храна, претерана работа, пребрзо возење, како и со хазардни игри, и секако најчесто се тука и психосоматските болести (киселини во желудникот, колитис, висок крвен притисок, астма, кожни болести и т.н.)
Реакцијата на луѓето која се однесува на болестите кои ги принудуваат да лежат во постела, е различна. Светиот Јован Лествичник ја забележува оваа разноликост во реагирањето, па вели: „Кога телото боледува, потребно ни е големо внимание. Демоните кои нè гледаат како лежиме на земја, неспособни да се спротивставиме со телесен подвиг, токму тогаш се обидуваат да нè нападнат со особена жестина. Оние кои живеат во светот, за време на болест ги напаѓа демонот на гневот и демонот на хулата. Оние кои живеат вон светот, во тоа време ги мачи демонот на самоугодувањето и блудот, доколку имаат сè што им е потребно.“
Навистина, тоа го знаеме од искуство, голем број луѓе, особено оние кои долги години биле здрави и не знаат за болка, гневни се и кавгаџии во текот на болеста, ја доживуваат болеста како неправда и зло влијание на некоја туѓа, надворешна сила чии корени и извори не ги познаваат. Други пак, стануваат меки со боледувањето, се препуштаат на удобностите на негата и грижата, се откажуваат од понатамошни подвизи, т.е. регредираат, како би се кажало со јазикот на современата динамичка психологија.
За среќа постојат и поинакви луѓе, кои на болестите реагираат на христијански начин, сфаќајќи ги болестите и болката како опомена, како пријателска порака на Отецот која треба нешто ново да ги поучи. За средбите со вакви луѓе, св. Јован Лествичник, вели: „Тогаш се свртив на друга страна и видов луѓе како лежат болни, и како во болештата постела ги теши божествено дејство или умиление. Со таа утеха нивните болки стивнуваа. И беа во такво расположение, та воопшто повеќе не сакаа да се ослободат од болеста што ги измачува. Потоа, повторно погледнав и видов тешко намачени болни, кои со болеста како со некоја епитимија, се избавиле од душевните страсти. И го прославив Оној кој со кал од калта чисти.“
Од што зависи ваквата разноликост во човечката реакција на болеста? Ваквото различно однесување според современите сфаќања на медицината и психологијата е условено од телесната конституција и темперамент на човекот како вродени вредности, потоа од припадноста на интровертен или екстравертен тип на личност, што изгледа дека исто така припаѓа на вродените својства на личноста (екстравертните личности се повеќе наклонети кон жалење од болки, отколку интровертните), потоа, од експресивниот стил кој е во функција на етничката припадност (медитеранските народи имаат поинаква реакција на болка од народите на северните земји), па така, многу е условено од мотивацијата и надежта, односно од животниот став и поглед на светот.
Би подвлекол дека разноликоста на самата човекова природа, она што од времето на Хипократ се нарекувало – темперамент, има значајно влијание врз животниот тек на индивидуата, на нејзината реакција на болката и болестите, како и на целиот „индивидуален процес“, кој на христијански јазик убаво се преведува како – подвижништво, и тоа она строго, монашко (првобитното значење на зборот „монахос“ е да се биде исклучителен, единствен), но и световно, било во смисла на лаичко монаштво или едноставно преку патот на секој добар Христијанин.
Ние се восхитуваме на вистински доблесните, скромни и чисти монаси, но и на исто таков човек вон монаштвото. И ние би сакале да бидеме такви. Така, св.Јован Лествичник го вели следново: „Заради што, не знам (зашто не сум научил љубопитно да го истражувам со главата, она кое е Божји дар), но извесни луѓе се, да речам по природа склони кон воздржување или безмолвие или чистота или скромност или кроткост или умиление. А кај некои други луѓе самата природа се противи на овие доблести, та тие со сила се приморуваат да ги сочинуваат. Па иако одвреме – навреме доживуваат пораз, јас, луѓето кои својата природа ја присилуваат на доброто, ги пофалувам повеќе отколку првите“.
Зарем овде не се наоѓаат повторно различните човечки темпераменти и конституции, флегматици, меланхолици, сангвиничари и колерици (Хипократ-Галенова поделба), лептосомни, пикничари, атлетичари и диспластичари?
Познавав еден прекрасен калуѓер чијшто вроден темперамент беше ужасно колеричен. Минуваа денови, па и недели во смирение и вистинско духовно созерцание, а потоа одненадеж, такаречи без повод, наидуваше напрасен гнев, како вжештена лава од разбуден вулкан. Требаше да се доживее еден негов вистински плач и покајание, низ понизно барање на прошка од браќата, за да се разбере колку е тешка борбата со сопствената наследена природа. Во поодминати години, гневните истурања стануваа сè поретки и овој срчен Христијанин беше длабоко благодарен на Бога, за Наградата и благодатта за долгогодишниот труд и борба.
Од долгогодишните посети на Света Гора, научив дека Бог на секој човек му дава „трн во месото“, кој е само негов и на кој треба да му посвети особено внимание, не заборавајќи ги останатите. Тој „трн во месото“ е еден од седумте смртни гревови. За оној монах тоа беше гневот, за некого е блудот, за трет – мрзливоста, а за сите и секого – гордоста. Не е безнадежна борбата со нашиот главен „трн“, велат светогорските старци, само ако е добро и на време познаена, иако таа борба понекогаш навистина трае и по цел живот. Зар веќе одамна не знаеме дека не е јунак оној кој ги победува другите, туку оној кој самиот себе си се победил! Отсекогаш оваа борба очевидно била најтешка. Луѓето низ историјата упорно ја избегнувале, а изгледа денес ја избегнуваат повеќе од некогаш и ете оттаму толку многу војни, насилно совладување на природата и сè побесмислено усовршување на западната цивилизација. За многу работи се трудиш Марто, а само едно е потребно, а тоа со сето срце Марија го сфатила! И како понатаму ќе сфатиме чуму оваа доживотна борба, и кој друг освен срцата ќе ни ја пружи надежта на еднаш доживеаното смирение во радост и болка? Кога тоа ќе се случи? До денес св. Јован Лествичик нè учи: „Според несфатливата Божја промисла, некои луѓе добиле од Бога свети повратни дарови и пред да се потрудат, други пак во текот на самиот труд, некои по завршетокот на трудот и на крај, некои во смртниот час. Треба да се испита кој од нив е посмирен од останатите!“
Односот кон болниот
Многу подмолни, несвесни, со христијански јазик кажано, би рекле: демонски замки, ни се поставени на патот на очистувањето, кога самите ние не сме болни, но сме во непосреден допир со нам близок, болен човек. Зад надворешната грижа и чувствителност за болниот, често се крие потценувачко сожалување, зад слатките зборови на утеха се наоѓа световно ликување и да не ги спомнуваме грубите и свесни исмејувања на болниот, суровиот триумф на биолошка супериорност на здравиот, суровото искористување на слабоста на ближниот, нескриената желба истиот да се дотолчи, и т.н. На овие, како и на други замки, св. Јован Лествичник нè предупредува со зборовите: „Кога гледаме како некој од нашите подвижници пати од некоја телесна болест, не би требало со злоба да се прашуваме за причините на неговата болка. Подобро да го примиме со простодушна и искрена љубов, како да е дел од нашето тело или како војник ранет во битка“. Навистина опасни се испитувањата и преиспитувањата на луѓето околу можните причини за некоја телесна или нервна болест. Негативноста на ваквото испитување е заземањето став на судија, до кој брзо и неволно се искачуваме кога почнуваме со оценување и просудување на причините за болестите на нашите ближни. Дури ни добрите Христијани, долго не воочуваат дека лесно изрекуваат морални судови за своите болни ближни, непрашани и неповикани се мешаат во интимниот живот на болниот, пронаоѓајќи (точно или неточно, тоа не е битно) што сокривал болниот во скорешниот или дамнешниот живот, какви непокаени гревови носат неговите родители, неговите предци и т.н… И во оваа прилика светиот Јован Лествичник опоменува: „Да не те совладуваат оние туѓинци, демоните, кои сакаат да се впуштиш во испитување на несфатливите тајни на Божјата промисла и Неговото јавување кај луѓето, и кои потајно ти прошепнуваат дека сепак, Бог гледа кој е кој. Тие помисли очигледно се пород на гордоста.“
Навистина, од каде ни е нам правото, воопшто, да ги испитуваме и оценуваме патиштата на побожноста на поедини луѓе, или пак нивните блиски кои до побожноста можат да ги доведат, или од нејзе да ги одведат? Најарно би се заложил за христијанска трпеливост, кон оние, особено младите луѓе, кои мислат дека го нашле својот прав пат и во некој друг облик на верување. За различните патишта на побожноста кои пред малку ги споменав, св. Јован Лествичник вели: „Многубројни се патиштата на побожноста, како што се многубројни и патиштата на пропаста. Затоа, често се случува оној пат кој за еден човек е добар, на друг да не му одговара, а намерата и на едниот и на другиот човек, угодна му е на Господа“.
Лечење на болниот
Овој прекрасен старец ни нуди пример на добар и лош лекар, или на добар и лош свештеник, па и на секој кој се смета за Христијанин, а е во можност да помогне на болен човек. Како древен просветител, мудро опоменува со зборовите: „Ако погрешен човек користи вистински средства, вистинските средства делуваат на погрешен начин“ или пак: „Она што за еден е лек, за други е отров. А понекогаш една те иста работа, на ист човек ако е дадена во вистинско време служи како лек, но кога таа се дава во погрешно време, служи како отров. Сум видел невешт лекар кој понижи раслабен болен, и со тоа ништо не стори, освен што го фрли во очај. А видов и еден надарен лекар кој со посредство на понижување изврши операција на едно надмено срце, и сиот гној од него го извлече.“
Навистина, колку на свештеникот, особено исповедникот, па и на христијанскиот лекар, како и на секој друг добронамерник, му е потребна чистота на срцето и мислите, та од Светиот Дух во прав час да биде осветлен и така да дознае што му е на одреден човек потребно! Пеницилинот не е секогаш поволен за секое жариште, а ни змискиот отров не е само отров, туку во минимална доза е лек. Добар исповедник знае кога треба остар укор, а кога благо опростување, како и добриот хирург кој не секогаш ќе расече гнојна рана, туку ќе ја остави, со помош на лековитиот лист, самата да созрее и да се отвори.
Да се вратиме на современата психологија. Скоро сите психолошки школи денес, укажуваат на големото, пресудно значење на раната семејна средина во развојот на душевниот и телесниот живот на човекот. Нашиот народ имал обичај да каже: „Она што си го примил со мајчиното млеко, тоа ќе ти биде за цел живот,“ или „Што колевката занишала, тоа мотиката ќе закопа“, како и „Раката која ја лула колевката, со светот владее.“
Денес, пренаталната психологија со право смета дека тоа влијание почнува уште во мајчината утроба, во текот на целото траење на интраутериниот живот . Задоволна и среќна мајка мора да роди среќно дете, а понатамошниот хармоничен соднос помеѓу таткото и мајката обезбедува хармоничен развој на душевниот и телесниот живот на детето. Ништо полесно, отколку во ваква семејна средина во детето да се посади семето на вера во Бога, дури ниту да се посади, туку само да се залее оној `ркулец на вера со кој секое дете доаѓа на свет. Сето ова со искуство на христијански монах, св. Јован Лествичник го познава уште во 6 век. „Поуките и навиките и целото воспитување кои сме ги добиле како деца“- читаме во неговата Лествица – „ни помагаат или ни одмагаат кога ќе пораснеме во доблестите на монашкиот живот“. На едно друго место во Лествицата вели: „Понекогаш воспитувањето е причина за крајно зло. Понекогаш тоа е дружењето со лоши луѓе. Но, често, за пропаѓање на душата е доволна нејзината сопствена склоност кон самоуништување.“
Во што верата (кога сме родени во Србија, тогаш природно е коренот да се бара во својата христијанско -православна вера) значи, може да помогне во болеста или уште подобро во здравјето, та да не се разболиме (Подобро да се спречи, отколку да се лечи)? Следствено, Ф.М. Достоевски, врз основа на личен опит, што навистина е во потполна согласност со современата психосоматска медицина, можел да каже: „Кој под себе тло нема, тој Бога го нема… Човечката природа не поднесува богохулење, и порано или подоцна, заради истото се одмаздува“. Додека сме здрави не е добро да замислуваме како нашето здравје е најприродната работа на светот, која по наследство или уште полошо, по заслуга ни припаднала. Луѓето од вера и со вера во срцето обично ја избегнуваат ваквата замка за здравјето, благодарејќи му на Бога, нарочно го користат за доброто на другите, не заборавајќи ги Христовите зборови: „Ќе дојде ноќта кога ништо нема да можете да сторите“ („ноќта“ не подразбира секогаш смрт, туку и болни состојби, старост). Навистина, гледајќи христијански (и не само христијански), ние како луѓе и не сме сосем здрави битија. Дали заради „паднатата и грешна природа човекова“ која нè направи смртни, дали заради развиениот и откриениот дух кој нè нагризува со своите инструменти, разумот и умот, телото наше (Клагес), дали заради чудовишно нараснатата цивилизација на живеење која нè одвојува од природата (впрочем и природата не е „здрава“, и во неа заболуваат билките и животните, независно од човековото влијание), или заради нешто сосем друго, човекот – навистина не е здраво битие. Американската техничка цивилизација, помеѓу останатите есенцијални поими го искриви и извитопери и поимот за здравјето, заборавајќи дека сериозна болест е „да не смееш да бидеш болен!“
Во една Толстоева приказна за богатиот и безобѕирен спахија кој секогаш бил здрав, народот исковал впечатливо точен исказ „Од него и Бог и ѓавол дигнале раце“. Значи, дури сме здрави да се чуваме од безобѕирноста кон здравјето, особено додека сме млади, да не го растураме неблагодарно, оти тоа не е наш производ. А кога ќе се разболиме? -Токму тогаш ни треба верата. Најнапред да нè опомене дека во настанувањето и одржувањето на болеста имаме удел; дека тој „личен придонес“ во болеста треба свесно да го препознаеме и прифатиме, за очистени (христијанскиот пат е покајание, исповед, причест) да ја пренасочиме погрешно управуваната емотивна енергија во друг правец; да ја прифатиме болеста со „волја за смисла“ (В. Франкл) присутно скриена во секој човек, да не ја сфаќаме болеста како Божја казна која што доживотно ќе нè шиба, туку како опомена на Богот на љубовта кој сака „сите луѓе да се спасат и да ја познаат вистината“ (1.Тим. 2-4); и на крај, верата силно помага и кога некоја болест не отстапува од нас и доживотно нè следи, да ја прифатиме болеста стрпливо поднесувајќи ја, во трпение и молитви до крај да издржиме, без бунт, без роптање (само праведниот Јов имал право на бунт, зашто милиони луѓе низ вековите од неговиот бунт, нешто битно научиле). Молитвата за здравје на болниот, упатена кон Бога, треба да е лишена не само од сомнеж, туку и од било какво префрлање или обвинување кон Бога или луѓето за сопствената, болна состојба. Да нè забораваме дека понекогаш доказ за Божјата благодат е самиот начин на кој некој хроничен болен ја поднесува сопствената болест. Со својот мир и трпение, тој станува сведок Божји. За нас луѓето, мора да остане тајна, колку и од кои причини Бог ја остава болеста и покрај искрените молитви за исцеление. Понекогаш, таа тајна се дознава на крајот од страдалничкиот пат низ болеста. Загатката на патењето се разрешува само во перспективата на надежта, во есхатологијата.
Кога знаеме колку денес, и воопшто ва нашиот век, има деца кои немале елементарни материјални услови за телесен развој, и уште повеќе се оние кои ништо убаво и поттикнувачко не доживеале во раното детство, па сепак, сега кога се возрасни жедно и гладно повикуваат кон Бога, уште повеќе ќе го цениме напорот на секој од нив, и оној најмалиот, во мачната и често доживотна борба, не само со злосреќниот темперамент и конституција, туку и со жалосно стекнатото наследство од најраното детство.
Св. Антониј Велики еднаш рекол дека ќе дојде толку тешко и безбожно време, кога и малиот труд на Христијаните пред Бога ќе биде голем. Го прашале монасите ава Исхирион: „Што сме сториле ние? Ние ги исполнувавме заповедите Божји. А што ќе прават оние што ќе дојдат после нас? Тие ќе го прават истото што и ние, но половина од нашето. А оние после нив? Тие при свршетокот на времето нема да држат монашки подвиг, но нив ќе ги стигнат такви напасти и такви искушенија, та тие низ трпењето на тие напасти и искушенија ќе се покажат во Божјото Царство поголеми од нас и од отците наши.“
Таквите времиња наидуваат, и затоа не треба попуштање во борбата за Царството Божјо, пред сè остварено во самиот себе. Да им го препуштиме освојувањето на светот на цезарите, зашто според зборовите на св. владика Николај Велимировиќ, ние знаеме за една друга, вистинска револуција која на светот му го овозможи Христијанството, уште пред две илјади години. Заради тоа, нашиот револт, во прв ред нека биде револт насочен кон гревовите во нас самите. Ако само малку ги поправиме и исправиме, има изгледи и својата околина да ја измениме. Сето со мака и борба стекнато, драгоцено ни е, и со трајна вредност, или како што св. Јован Лествичник поубаво вели: „Луѓето кои слушнале дека на некое место има закопано богатство го бараат, и она кое во потрагата ќе го здобијат – со мака го чуваат. Оние кои без мака се обогатиле – лесно го растураат своето богатство!“
превод од српски јазик: Маја Дамјанска
изворник:
Владета Јеротић
„Учење Светог Јована Лествичника и наше време“
треће издање
Београд 1996.
1 П.Каличанин/Д.Лечиќ/И.Петковиќ,Традиционална и научна медицина,Институт за ментално здравље, Београд,1993
2 И. Петковиќ,„Терапијски утицај наде и излечење у светлу психоендокриноимунолошких истраживања“,„Психијатрија данас“,3-4,1993.;Оодносу рака и душевног живота човека добро је писао и Жељко Лесиќ:„Рак и душевни живот“,Графички завод хрватске,Загреб,1985